Hướng dẫn trồng, chăm sóc và thu hoạch cà tím

Giới thiệu về cây cà tím

Cà tím, hay còn gọi là cà dái dê, là loại rau quả có màu tím đậm bóng láng và chứa nhiều chất dinh dưỡng. Bí quyết để có được những quả cà tím ngon là thu hoạch khi còn non, nếu không chúng sẽ trở nên đắng. Khi nấu chín, thịt quả cà tím trở nên mềm và hấp thụ các hương vị xung quanh rất tốt. Cà tím là một trong những loại rau ưa thích của nhiều người khi nướng trên bếp than.

Thông tin cơ bản về cây cà tím:

• Tên khoa học: Solanum melongena
• Loại cây: Rau củ
• Nhu cầu ánh sáng: Nắng đầy đủ
• Độ pH đất: Hơi chua đến trung tính
• Thời gian ra hoa: Mùa hè
• Màu hoa: Tím hoặc trắng

Đặc điểm của cây cà tím

Cà tím là loại rau ưa nhiệt, thường được trồng như cây hàng năm. Chúng có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới nên cần nhiệt độ tương đối cao, tương tự như cà chua và ớt (cùng họ Cà). Cây cà tím phát triển nhanh nhất ở nhiệt độ từ 21°C đến 30°C và rất chậm trong thời tiết mát mẻ hơn.

Giống như cà chua và ớt, quả cà tím phát triển và treo lơ lửng trên các nhánh của cây có thể cao tới vài mét. Vì cần đất ấm, cây cà tím thường được mua dưới dạng cây con 6-8 tuần tuổi (hoặc gieo hạt trong nhà khoảng 2 tháng trước) để có khởi đầu thuận lợi. Luống trồng được làm giàu bằng phân chuồng ủ hoai là nơi lý tưởng để trồng cà tím vì đất ấm lên nhanh hơn. Cà tím cũng rất thích hợp để trồng trong chậu và tạo thành những đường viền trang trí đẹp mắt. Thực tế, ngày nay có khá nhiều giống cà tím trang trí với những quả không ăn được nhưng có hoa văn rất bắt mắt.

Mặc dù quả cà tím thường có màu tím đậm rất đẹp, chúng cũng có thể có màu trắng, hồng, xanh lá, đen hoặc có vân tím-trắng. Kích thước và hình dạng của chúng cũng rất đa dạng, từ những quả to hình bầu dục thường thấy ở các cửa hàng đến những giống cà tím Nhật Bản thon dài hơn.

Chuẩn bị trồng cà tím

Chọn vị trí trồng

Để có kết quả tốt nhất, hãy trồng cà tím ở nơi có đủ nắng - ít nhất 6 đến 8 giờ ánh nắng trực tiếp mỗi ngày.

Cà tím phát triển tốt nhất trong đất thịt pha cát hoặc đất thịt thoát nước tốt và có nhiều chất hữu cơ. Để cải thiện độ phì nhiêu của đất, trộn 2,5 cm phân chuồng hoai mục, phân trộn hoặc phân bón tổng hợp như 5-10-5 vào khắp luống trồng khoảng một tuần trước khi trồng. (Bón 1-1,5 kg trên 10 m2. Hoặc bón 0,6 kg loại 5-10-5 cho 3 m hàng khi khoảng cách giữa các hàng là 1,2 m.) Độ pH của đất nên từ 5,8 đến 6,5 để cây phát triển tốt nhất.

Trồng cà tím trong chậu

Nếu bạn trồng cà tím trong chậu, hãy sử dụng chậu màu tối để hấp thụ nhiều ánh nắng hơn. Đặt một cây trong chậu 20 lít (hoặc lớn hơn) ở nơi có đủ nắng và ngoài trời để cây được thụ phấn. Sử dụng đất trồng chất lượng cao để tránh bệnh tật. Luống nổi, vốn ấm lên nhanh hơn đất nền, cũng rất lý tưởng để trồng cà tím.

Thời điểm trồng cà tím

• Gieo hạt trong nhà vào khay hoặc chậu than bùn 6 đến 8 tuần trước ngày cuối cùng có sương giá mùa xuân. Hạt nảy mầm nhanh ở nhiệt độ từ 21°C đến 32°C. Hoặc mua cây con 6-8 tuần tuổi từ vườn ươm ngay trước khi trồng.
• Không trồng cây con cà tím ra vườn cho đến khi hết nguy cơ sương giá.
• Nếu mua cây con: Mua những cây chất lượng tốt. Không mua cây cao lêu nghêu hoặc cây non đã có hoa (lý tưởng nhất là cây non nên tập trung năng lượng để phát triển trước khi ra hoa).

Cách trồng cà tím

1. Gieo hạt trong nhà, cấy sâu 0,6 cm vào khay hoặc chậu than bùn.
2. Sau khi hết nguy cơ sương giá cuối cùng của mùa xuân và nhiệt độ ban ngày đạt 21°C đến 24°C (16°C đến 18°C vào ban đêm), đặt cây con vào các hố cách nhau 60-75 cm trong hàng cách nhau 90 cm. Sử dụng lớp phủ nhựa đen để làm ấm đất trước khi đặt cây con nếu nhiệt độ đất chưa đủ cao.
3. Ngay sau khi trồng (dưới đất hoặc trong chậu), cắm cọc cao 60 cm cách mỗi cây 2,5-5 cm hoặc sử dụng lồng để hỗ trợ và tránh làm xáo trộn đất hoặc rễ sau này. Cà tím sẽ bị ngã khi có nhiều quả.
4. Sau khi trồng, tưới nước kỹ. Thêm một lớp phủ gốc để giữ ẩm và ngăn cỏ dại.
5. Nếu bạn sống ở vùng khí hậu lạnh, hãy cân nhắc sử dụng màng phủ hàng để giữ ấm và che chắn cho cây cà tím non. Mở đầu màng phủ vào những ngày ấm áp để ong có thể thụ phấn cho hoa cà tím.

Chăm sóc cây cà tím

• Tưới nước kỹ để làm ẩm đất sâu ít nhất 15 cm để đất ẩm nhưng không bao giờ bị ngập úng. Tưới nước đều đặn là tốt nhất, và hệ thống tưới nhỏ giọt hoặc ống tưới ở mặt đất là lý tưởng.
• Giai đoạn quan trọng cần độ ẩm là trong quá trình đậu quả và phát triển quả. Cà tím có hình dạng kỳ lạ là do tưới nước không đều hoặc không đủ.
• Phủ gốc có thể giúp cung cấp độ ẩm đồng đều, tiết kiệm nước và giảm cỏ dại.
• Bón phân cân bằng cứ sau 2 tuần một lần.
• Lưu ý: Quá nhiều đạm có thể gây ra sự phát triển thực vật quá mức. Nếu bạn đang sử dụng màng phủ nhựa, hãy bón phân qua hệ thống tưới nhỏ giọt, hoặc bón phân ở bên cạnh luống.
• Để có quả to hơn, hãy giới hạn năm hoặc sáu quả trên mỗi cây, bấm bỏ các hoa phát triển thêm.
• Cà tím có thể bị đổ khi đầy quả! Hãy chắc chắn cột cây cao hoặc sử dụng lồng để giữ cho cây thẳng đứng. Nếu trồng cà tím trong chậu, hãy cột thân cây trước khi quả hình thành.
• Để có cây nhiều cành hơn, hãy bấm ngọn, đó là điểm phát triển chính giữa mà từ đó các chồi và lá mới mọc ra. Tìm những lá mới nhất (và thường là nhỏ nhất) ở giữa cây và bấm bỏ chồi đang hình thành ở đó.
• Cà tím rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ: Đêm lạnh (dưới 13°C) hoặc ngày nóng (trên 35°C) có thể gây ra sự ra quả kém. Che phủ cây vào những đêm lạnh và tạo bóng râm (ví dụ: dùng ô) vào những ngày nắng nóng. Lạnh cũng ảnh hưởng đến sự chín của quả.

Trồng cà tím trong chậu

Cà tím phát triển mạnh khi trồng trong chậu. Chuẩn bị một chậu 20 lít cho mỗi cây cao trên 90 cm hoặc chậu 8 lít cho cây lùn/mini cao tới 60 cm với hỗn hợp đất trồng và phân trộn hoặc chất hữu cơ, cũng như phân bón chậm tan.

Cà tím là cây trồng ưa ấm. Gieo hạt trong nhà 6 đến 8 tuần trước ngày cuối cùng có sương giá hoặc mua cây con. Trồng ra ngoài khi nhiệt độ buổi tối ổn định ở mức ít nhất 18°C. Nếu không thêm phân trộn hoặc chất hữu cơ vào hỗn hợp đất trồng, hãy bón phân cho cây con bằng công thức 5-10-10 (ít đạm). Cung cấp giá đỡ (lồng cà chua hoặc cọc gỗ, với dây buộc mềm) cho cây lớn hơn.

Cung cấp 6 đến 8 giờ nắng mỗi ngày. Tưới nước đều đặn nhưng không liên tục; để cây hơi khô giữa các lần tưới (tưới nước không đều có thể dẫn đến quả có hình dạng bất thường). Khi quả xuất hiện, bắt đầu sử dụng phân bón công thức 10-10-10 cứ 10 đến 14 ngày một lần. Bảo vệ khỏi nhiệt độ dưới 13°C bằng cách che phủ hoặc di chuyển vào trong nhà.

Các loại cà tím phổ biến

Cà tím tiêu chuẩn cho ra quả hình trứng, bóng láng, màu tím đen.

• ‘Black Beauty’ có kích thước cà tím truyền thống. Một cây cho 4 đến 6 quả to tròn. Các loại thông thường khác bao gồm ‘Black Magic’, ‘Purple Rain’ và ‘Early Bird’.
• ‘Black Bell’: hình bầu dục đến tròn cổ điển, dài 15 cm, quả màu tím/đen; kháng bệnh
• ’Dusky’: hình quả lê cổ điển, dài 15-18 cm, quả bóng màu tím/đen; hương vị tuyệt vời; kháng bệnh

Các giống cà tím thú vị khác bao gồm:

• ‘Applegreen’: hình bầu dục, dài 13-15 cm, quả mềm, màu xanh nhạt
• ’Bambino’: hình bầu dục, kích thước quả óc chó, quả màu tím/đen; cây cao 45 cm
• ’Casper’: hình trụ, dài 15 cm, quả màu trắng tuyết; hương vị nấm
• ’Cloud Nine’: hình giọt nước, dài 18 cm, quả màu trắng; kháng bệnh
• ’Kermit’: kiểu Thái; tròn; dài 5 cm, quả xanh với vai có sọc trắng
• ’Rosita’: hình quả lê, dài 15-20 cm, quả màu hồng nhạt; vị ngọt

Cà tím Nhật Bản dài và mảnh, có vỏ mỏng hơn và hương vị tinh tế hơn.

• ‘Ichiban’: quả dài 25-30 cm, mảnh, màu tím/đen; ra quả cho đến khi có sương giá. Một cây có thể cho một tá quả hoặc nhiều hơn.
• ‘Little Fingers’: quả nhỏ cỡ ngón tay màu tím/đen; phù hợp trồng trong chậu. Các giống quả nhỏ thường cho nhiều quả hơn.

Các giống trang trí có thể ăn được nhưng chất lượng ăn kém.

• ‘Easter Egg’ là giống cà tím trang trí, thường có màu trắng. (Không ăn được.)

Thu hoạch cà tím

• Thu hoạch cà tím sau 65 đến 80 ngày kể từ khi cấy, tùy thuộc vào giống. Khi bắt đầu từ hạt, dự kiến 100 đến 120 ngày để chín. Tháng 7, tháng 8 và tháng 9 (thậm chí đến tháng 10) đều là những tháng thu hoạch cà tím, tùy thuộc vào nơi bạn sống và giống bạn trồng.
• Cà tím ngon nhất khi thu hoạch non ngay khi có màu tím đậm và bóng. Quả chín khi vỏ không bị lõm khi ấn nhẹ bằng ngón tay. Nếu bạn cắt một quả cà tím và thấy nhiều hạt màu nâu, thì đã quá muộn rồi.
• Thu hoạch sớm và thường xuyên, cây sẽ rất sai quả. Khi đã sẵn sàng thu hoạch, hãy kiểm tra cà tím của bạn 2 đến 3 ngày một lần.
• Cà tím Nhật Bản có thể sẵn sàng thu hoạch khi có kích thước bằng ngón tay hoặc xúc xích.
• Khi thu hoạch, đừng kéo quả (nó sẽ không rời ra). Dùng dao sắc cắt qua cuống cứng phía trên đài hoa màu xanh, hay còn gọi là đài quả, ở phía trên. Đài quả có thể gai góc, nên bạn nên đeo găng tay.
• Bạn có thể cắt tỉa những cây này giống như cây ớt nếu mùa của bạn đủ dài để có vụ thứ hai.

Cách bảo quản cà tím

• Cà tím có thể được bảo quản trong tối đa 2 tuần trong điều kiện ẩm ướt không thấp hơn 10°C.
• Trong tủ lạnh, chúng sẽ giữ được vài ngày.
• Không rửa hoặc cắt trước để tránh làm hỏng vỏ, vỏ sẽ nhanh chóng hư hỏng nếu bị lộ ra ngoài.
• Để tránh làm đổi màu cà tím sau khi cắt mở để nấu ăn hoặc nướng, hãy sử dụng nước ướp với muối, giấm và/hoặc nước chanh.

Một số điều thú vị về cà tím

• Vào một thời, phụ nữ thích dùng thuốc nhuộm đen để nhuộm răng thành màu xám như súng. Thuốc nhuộm này có lẽ đến từ chính loại cà tím màu tím đậm mà chúng ta thấy trên thị trường ngày nay.
• Sử dụng dao thép không gỉ (không phải thép cacbon) để cắt cà tím, nếu không thịt quả sẽ bị đổi màu.
• Ban đầu cà tím chỉ có những giống nhỏ, màu trắng. Khi treo trên cây, quả trông giống như trứng - do đó có tên gọi của nó (Eggplants).
• Được cho là có nguồn gốc từ Ấn Độ, cà tím được đưa vào Hoa Kỳ bởi Tổng thống Thomas Jefferson, người luôn tò mò, vào năm 1806 sau khi ông được một người bạn ở Pháp tặng.

Sâu bệnh hại và cách phòng trừ

Bệnh héo rũ sớm (bệnh đốm vòng)

• Loại: Nấm
• Triệu chứng: Lá, bắt đầu từ lá dưới, xuất hiện các đốm tối đồng tâm, thường có vòng ngoài màu vàng, và cuối cùng chết; quả/thân cũng có thể bị ảnh hưởng
• Kiểm soát/Phòng ngừa: Tiêu hủy cây bị nhiễm bệnh; chọn giống kháng bệnh; duy trì độ phì nhiêu đất thích hợp; đảm bảo lưu thông không khí tốt; tránh tưới nước trên cao; tưới nước vào buổi sáng; khử trùng dụng cụ; luân canh cây trồng

Bệnh héo rũ muộn

• Loại: Nấm
• Triệu chứng: Các đốm nhỏ, xám xanh, ướt nước trên lá phát triển và chuyển sang màu nâu, đôi khi có quầng vàng; phát triển trắng, xốp ở mặt dưới lá; thân cũng bị ảnh hưởng; quả bị thối
• Kiểm soát/Phòng ngừa: Tiêu hủy cây bị nhiễm bệnh; chọn giống kháng bệnh; đảm bảo lưu thông không khí tốt; tránh tưới nước trên cao; loại bỏ tàn dư thực vật; luân canh cây trồng

Thối đuôi hoa

• Loại: Rối loạn sinh lý
• Triệu chứng: Các đốm tối, ướt nước ở đầu hoa của quả (đối diện với cuống) có thể phát triển và trở nên lõm và có vẻ ngoài như da thuộc
• Nguyên nhân và cách khắc phục:
  • Do thiếu canxi trong quả, thường vì rễ không hấp thu đủ nước và/hoặc chất dinh dưỡng.
  • Loại bỏ quả bị ảnh hưởng; trồng ở nhiệt độ đất thích hợp; tưới nước sâu và đều đặn; sử dụng lớp phủ; duy trì độ pH đất thích hợp (khoảng 6,5) và mức chất dinh dưỡng; tránh bón quá nhiều đạm; cung cấp thoát nước tốt; ngăn ngừa tổn thương rễ

Bọ khoai tây Colorado

• Loại: Côn trùng
• Triệu chứng: Trứng màu vàng cam đẻ thành cụm ở mặt dưới lá; ấu trùng và trưởng thành gặm lỗ trên lá
• Kiểm soát: Bắt bằng tay; sử dụng lớp phủ rơm; làm cỏ; sử dụng lưới phủ; tiêu hủy tàn dư cây trồng; luân canh cây trồng

Bọ nhảy

• Loại: Côn trùng
• Triệu chứng: Nhiều lỗ nhỏ trên lá, như thể bị bắn súng
• Kiểm soát: Sử dụng lưới phủ; phủ dày; thêm cây bản địa để thu hút côn trùng có ích

Bệnh phấn trắng

• Loại: Nấm
• Triệu chứng: Thông thường, các đốm trắng trên bề mặt lá trên lan rộng thành lớp phủ như bột trên toàn bộ lá; lá có thể chuyển vàng/chết; biến dạng/còi cọc của lá/hoa
• Kiểm soát/Phòng ngừa: Tiêu hủy lá hoặc cây bị nhiễm bệnh; chọn giống kháng bệnh; trồng dưới ánh nắng đầy đủ, nếu có thể; đảm bảo lưu thông không khí tốt; phun cây với 1 thìa cà phê baking soda hòa tan trong 1 lít nước; tiêu hủy tàn dư cây trồng

Sâu đo cà chua

• Loại: Côn trùng
• Triệu chứng: Lá bị nhai (ban đầu ở phía trên cây); rụng lá nhanh chóng; phân đen/xanh trên cây; quả bị đục khoét
• Kiểm soát: Bắt bằng tay (để lại ấu trùng có kén trắng như hạt gạo, là nơi ở của ong ký sinh braconid); cày xới đất vào mùa thu và mùa xuân; làm cỏ; thêm cây bản địa để thu hút côn trùng có ích; trồng thì là làm cây bẫy hoặc húng quế hoặc cúc vạn thọ làm cây xua đuổi; phun Bacillus thuringiensis (Bt)

Ruồi trắng

• Loại: Côn trùng
• Triệu chứng: “Mật” dính (phân); nấm mốc đen, bồ hóng; các vùng vàng/bạc trên lá; cây héo/còi cọc; biến dạng; côn trùng trưởng thành bay nếu bị quấy rầy; một số loài truyền virus
• Kiểm soát: Loại bỏ lá/cây bị nhiễm; sử dụng máy hút cầm tay để loại bỏ côn trùng; phun nước lên mặt dưới lá vào buổi sáng/tối để đánh bật côn trùng; theo dõi côn trùng trưởng thành bằng bẫy dính màu vàng; phun xà phòng diệt côn trùng; thu hút côn trùng có ích và chim ruồi bằng cây bản địa; làm cỏ; sử dụng lớp phủ phản quang

Các vấn đề thường gặp khác khi trồng cà tím

Nhiệt độ:

• Nếu hoa trên cây cà tím của bạn hình thành nhưng sau đó rụng, hoặc nếu quả không phát triển, vấn đề có thể nhất là nhiệt độ quá lạnh.
• Nếu quả nhỏ và không lớn, cũng có thể là do quá lạnh. Cà tím thích nóng! Nhiệt độ ban ngày cần từ 27°C đến 32°C và nhiệt độ ban đêm không nên xuống dưới 16°C đến 18°C, nếu không sự phát triển của chúng sẽ rất chậm hoặc dừng lại. Hãy đợi nhiệt độ ấm hơn; bạn có thể phải trồng lại, tùy thuộc vào giống.

Tưới nước không đều:

Cà tím có hình dạng kỳ lạ là kết quả của việc tưới nước không đều hoặc thiếu độ ẩm.

Bằng cách tuân theo những hướng dẫn này và chú ý đến nhu cầu của cây, bạn sẽ có thể thu hoạch những quả cà tím ngon lành và bổ dưỡng từ vườn nhà mình. Chúc bạn may mắn và vui vẻ khi trồng cà tím!